Edytujesz Deutsche Reichsbahn

'''Deutsche Reichsbahn''' (skrót: '''DR'''; tłum. ''Niemiecka Kolej Rzeszy'') – państwowe przedsiębiorstwo kolejowe funkcjonujące na terenie [[Niemcy|Niemiec]] od 1920 roku. Powstała z połączenia kolei landowych w jedno przedsiębiorstwo narodowe po zakończeniu [[I wojna światowa|I wojny światowej]]. W okresie [[III Rzesza|III Rzeszy]] stała się narzędziem logistyki wojennej i uczestniczyła w działaniach represyjnych. Po 1945 roku istniały dwie koleje pod tą samą nazwą: w [[NRD]] i [[RFN]]. Dopiero w 1994 nastąpiła ich faktyczna likwidacja i integracja w nowo utworzone [[Deutsche Bahn]].

== Historia ==
=== Powstanie (1919–1924) ===
Po zakończeniu I wojny światowej i upadku [[Cesarstwo Niemieckie|Cesarstwa Niemieckiego]] Niemcy znajdowały się w kryzysie gospodarczym i politycznym. Istniało wiele kolei regionalnych (np. Pruska Kolej Państwowa, Bawarska Kolej Państwowa), co utrudniało zarządzanie infrastrukturą.

W 1920 roku, na mocy ustawy o reformie kolei, utworzono '''Deutsche Reichseisenbahnen''', a następnie przemianowano ją w 1924 na '''Deutsche Reichsbahn-Gesellschaft''' (DRG) – spółkę akcyjną, która zarządzała całą siecią kolejową w Niemczech w imieniu państwa.

=== Lata międzywojenne (1924–1933) ===
DRG była jedną z największych firm w Europie, zatrudniała ponad 1 milion osób, a sieć kolejowa miała długość ponad 60 tys. km. W tym okresie modernizowano infrastrukturę, wprowadzano elektryfikację i unifikację taboru. W 1933 roku przejęcie władzy przez [[NSDAP]] i [[Adolf Hitler|Hitlera]] oznaczało stopniowe podporządkowanie kolei celom państwowym.

=== Czas III Rzeszy (1933–1945) ===
Po 1937 roku DR została znacjonalizowana i stała się urzędem państwowym. Kolej była w pełni podporządkowana aparatowi wojennemu III Rzeszy. Służyła do:
* masowego transportu wojsk i sprzętu,
* budowy linii strategicznych (np. linie szerokotorowe na Wschód),
* eksploatacji zasobów z krajów okupowanych,
* deportacji ludności cywilnej i Żydów do obozów koncentracyjnych (''Züge ins Vernichtungslager'').

DR odegrała kluczową rolę w logistyce wojennej, m.in. dzięki parowozom typu [[BR 52]] oraz masowemu wykorzystaniu robocizny przymusowej przy obsłudze linii i naprawach torów.

=== Po II wojnie światowej (1945–1949) ===
Po klęsce Niemiec w 1945 r. sieć kolejowa była zniszczona w ponad 40%. Alianci podzielili Niemcy i także kolej:
* w **strefie radzieckiej** DR została odbudowana i zachowała nazwę,
* w **strefach zachodnich** utworzono w 1949 roku nową organizację: [[Deutsche Bundesbahn]] (DB).

W ten sposób od 1949 istniały **dwie różne koleje**:
* '''Deutsche Reichsbahn''' – NRD (do 1993),
* '''Deutsche Bundesbahn''' – RFN (do 1993).

== Deutsche Reichsbahn w NRD ==
DR w [[NRD]] funkcjonowała jako kolej narodowa, obsługując całą sieć kolejową wschodnich Niemiec. Zachowała przedwojenną nazwę z przyczyn prawnych – miało to znaczenie międzynarodowe (np. obsługa Berlina Zachodniego).

Charakterystyka:
* państwowy charakter i centralne zarządzanie,
* stosowanie taboru zarówno niemieckiego, jak i radzieckiego (np. lokomotywy typu TE, TEM2),
* elektryfikacja wielu głównych linii,
* eksploatacja wielu typów parowozów aż do lat 80. (np. BR 01, BR 44, BR 52),
* modernizacja do serii z „.80” (np. BR 52.80 – modernizowane Kriegslokomotive).

DR była znana z wysokiej punktualności, tanich biletów i rozbudowanej sieci towarowej, ale też z silnej kontroli państwowej i związków z [[Stasi]].

== Deutsche Bundesbahn (DB) w RFN ==
Powstała w 1949 roku kolej RFN przyjęła nazwę '''Deutsche Bundesbahn'''. Mimo oddzielenia od DR, przejęła większość zachodnioniemieckiego taboru, infrastruktury i personelu.

Charakterystyka:
* silna automatyzacja i elektryfikacja,
* szybka eliminacja parowozów (ostatnie – 1977 r.),
* rozwój sieci ICE i nowoczesnych trakcji,
* programy standaryzacji wagonów i lokomotyw (np. BR 103, BR 110),
* współpraca z koleją francuską, szwajcarską i włoską.

== Zjednoczenie Niemiec i Deutsche Bahn (1994) ==
Po zjednoczeniu Niemiec w 1990 r. oba systemy kolejowe wymagały połączenia. 1 stycznia 1994 utworzono zintegrowaną kolej państwową pod nazwą '''[[Deutsche Bahn AG]]''', która połączyła DB i DR.

Było to jedno z największych przekształceń w historii europejskiego transportu.

== Struktura organizacyjna ==
Deutsche Reichsbahn (do 1945) miała strukturę silnie scentralizowaną:
* centralne ministerstwo transportu (''Reichsverkehrsministerium''),
* regionalne dyrekcje kolejowe (''Reichsbahndirektionen''),
* urzędy kolejowe (''Bahnhofsämter''),
* drużyny trakcyjne, parowozownie (''Bahnbetriebswerke'').

Podobna struktura istniała także w NRD.

== Tabor ==
DR zasłynęła z wielu serii lokomotyw i wagonów, zarówno przedwojennych, jak i wojennych:

=== Lokomotywy parowe ===
* [[BR 01]] – parowóz ekspresowy,
* [[BR 44]] – parowóz towarowy,
* [[BR 50]] – uniwersalny parowóz,
* [[BR 52]] – parowóz wojenny (Kriegslokomotive),
* [[BR 38]], [[BR 86]], [[BR 23]] – lokalne i osobowe.

=== Lokomotywy spalinowe ===
* [[V 100]], [[V 180]] – lekkie spalinówki NRD,
* [[BR 132]] – radziecki import (seria „Ludmiła”).

=== Lokomotywy elektryczne ===
* [[E 44]], [[E 94]], [[E 11]], [[E 18]] – klasyczne elektrowozy DR.

=== Wagony i infrastruktura ===
* Wagony standardowe (''Donnerbüchse'', ''Rekowagen''),
* Wagony sypialne, restauracyjne i sanitarne,
* Systemowe oznaczenia wagonów i klas,
* Linie szerokotorowe na Wschodzie (tor 1520 mm).

== Ciekawostki ==
* Deutsche Reichsbahn była operatorem kolei w Berlinie Zachodnim aż do 1993 roku (nawet po stronie RFN!).
* BR 52 była najliczniejszą serią parowozów DR – ponad 6300 sztuk.
* DR w NRD uruchamiała pociągi specjalne dla [[Volksarmee]] i transportów węgla.
* Po 1989 DR miała problem z przestarzałą infrastrukturą i brakiem środków na modernizację.
* Wiele parowozów DR zachowało się w Polsce, Czechach, Serbii i na Węgrzech.

== Zobacz też ==
* [[Deutsche Bahn]]
* [[Deutsche Bundesbahn]]
* [[Kriegslokomotive]]
* [[Historia kolei w Niemczech]]
* [[BR 52]]
* [[Ty2]]

== Przypisy ==
<references/>

== Bibliografia ==
* Durrant, A.E.: „The Steam Locomotives of Eastern Europe”, Ian Allan, 1990.
* Jansen, Olaf: „Die Deutsche Reichsbahn – Geschichte einer Staatsbahn”, Berlin, 2003.
* Pokropiński, Bogdan: „Parowozy produkcji niemieckiej na ziemiach polskich”, WKiŁ, 2004.
* Archiwa Bundesarchiv, Berlin – dokumenty DR i DRG z lat 1920–1945.