Edytujesz Transport kolejowy w Polsce

'''Transport kolejowy w Polsce''' – jeden z głównych rodzajów transportu lądowego w kraju, mający ponad 180 lat historii. Obejmuje przewozy pasażerskie i towarowe realizowane przez sieć linii kolejowych o długości ponad 18 000 km. Polska kolej odegrała kluczową rolę w rozwoju przemysłu, urbanizacji i integracji terytorialnej.

== Spis treści ==
# Historia
# Infrastruktura
# Tabor
# Przewoźnicy pasażerscy
# Przewoźnicy towarowi
# Modernizacja i inwestycje
# Znaczenie gospodarcze
# Problemy i wyzwania
# Transport kolejowy w regionach
# Ciekawostki
# Zobacz też
# Bibliografia

== Historia ==
=== Okres zaborów ===
Pierwsza linia kolejowa na ziemiach polskich – Kolej Warszawsko-Wiedeńska – otwarta została w 1845 roku. W zaborze pruskim powstała m.in. Kolej Górnośląska, a w austriackim Kolej Galicyjska im. Karola Ludwika. Linie były budowane według różnych standardów, co utrudniało ich późniejszą integrację.

=== II Rzeczpospolita ===
Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku rozpoczęto scalanie systemów kolejowych z trzech zaborów. Utworzono [[Polskie Koleje Państwowe]], które stały się państwowym monopolistą. Prowadzono rozbudowę sieci i unifikację taboru.

=== Okupacja i PRL ===
W czasie II wojny światowej kolej odegrała rolę strategiczną, była wykorzystywana przez okupantów niemieckich do transportu wojsk, surowców i ludności cywilnej (także w celach eksterminacyjnych). Po wojnie rozpoczęto odbudowę. Lata 50.–70. to okres intensywnej elektryfikacji i rozwoju ciężkiego transportu kolejowego.

=== Okres transformacji po 1989 roku ===
Po 1989 roku doszło do restrukturyzacji kolei – z [[PKP]] wydzielono spółki zależne, m.in. [[PKP Cargo]], [[PKP Intercity]], [[PKP Polskie Linie Kolejowe]]. Rozpoczęto liberalizację rynku kolejowego i dopuszczono przewoźników prywatnych.

== Infrastruktura ==
Długość linii kolejowych w Polsce wynosi ok. 18 400 km (stan na 2024), z czego ponad 60% jest zelektryfikowana. Sieć jest zarządzana przez [[PKP Polskie Linie Kolejowe]].

{| class="wikitable"
|-
! Parametr !! Wartość (2024)
|-
| Całkowita długość linii || 18 442 km
|-
| Linie zelektryfikowane || 11 690 km
|-
| Linie dwutorowe || ok. 7 000 km
|-
| Prędkość maksymalna dla pociągów pasażerskich || 200 km/h (na CMK)
|-
| Stacje i przystanki || ponad 3 000
|}

Najważniejszą linią w kraju jest [[Centralna Magistrala Kolejowa]] (CMK), umożliwiająca szybki ruch pociągów między Warszawą a Górnym Śląskiem. Trwają także prace nad Koleją Dużych Prędkości (KDP) w ramach projektu [[CPK]].

== Tabor ==
Polska posiada zróżnicowany tabor – zarówno nowoczesny, jak i przestarzały. 

=== Tabor pasażerski ===
* [[Pendolino]] (ED250) – jedyne pociągi dużych prędkości (do 200 km/h).
* [[Flirt]] i [[Impuls]] – nowoczesne zespoły trakcyjne dla regionalnych i aglomeracyjnych przewozów.
* [[EN57]] – najstarsze EZT-y wciąż w eksploatacji.
* Lokomotywy pasażerskie: [[EP09 — Pafawag 104E|EP09]], [[Pafawag 4E — EU07|EU07]], [[SU160]], [[EU44]].

=== Tabor towarowy ===
* Lokomotywy elektryczne: [[ET22]], [[ET41]], [[E6ACT Griffin]].
* Lokomotywy spalinowe: [[ST44]], [[SM42]], [[ST48]].
* Wagony towarowe: platformy, węglarki, cysterny, kontenerowe.

== Przewoźnicy pasażerscy ==
Największymi operatorami przewozów osobowych są:

* [[PKP Intercity]] – przewozy dalekobieżne, pociągi Express InterCity, InterCity, TLK.
* [[Polregio]] – przewozy regionalne w całej Polsce.
* [[Koleje Mazowieckie]], [[Koleje Śląskie]], [[Koleje Wielkopolskie]], [[Łódzka Kolej Aglomeracyjna]], [[SKM Trójmiasto]], [[SKM Warszawa]] – operatorzy regionalni i aglomeracyjni.

== Przewoźnicy towarowi ==
* [[PKP Cargo]] – największy przewoźnik towarowy w Polsce i jeden z największych w Europie.
* [[CTL Logistics]], [[Lotos Kolej]], [[DB Cargo Polska]], [[Ecco Rail]], [[Freightliner PL]], [[PCC Intermodal]] – prywatni operatorzy obsługujący głównie transport surowców, kontenerów i paliw.

== Modernizacja i inwestycje ==
W XXI wieku Polska intensywnie modernizuje infrastrukturę kolejową dzięki funduszom unijnym:

* Rewitalizacja linii lokalnych (np. linie nr 25, 33, 71),
* Budowa nowych przystanków (program Przystanek PKP),
* Modernizacja dworców kolejowych (np. Warszawa Główna, Kraków Główny),
* Budowa nowych połączeń i obwodnic kolejowych (Rail Baltica, linia nr 8, linia nr 7).

Trwają przygotowania do budowy linii KDP z Warszawy przez CPK do Łodzi i dalej do Wrocławia i Poznania.

== Znaczenie gospodarcze ==
Transport kolejowy odpowiada za przewóz ponad 20% ładunków i ok. 8% pasażerów w Polsce. Jest szczególnie istotny dla:

* Przemysłu ciężkiego i wydobywczego (węgiel, kruszywa, stal),
* Eksportu i importu towarów przez porty morskie (Gdynia, Gdańsk, Szczecin),
* Komunikacji regionalnej w województwach z rozwiniętą siecią kolejową.

== Problemy i wyzwania ==
Mimo postępu modernizacyjnego, kolej w Polsce boryka się z wieloma problemami:

* Zróżnicowana jakość linii,
* Niewystarczająca integracja taryf i rozkładów przewoźników,
* Utrzymujące się zapóźnienia w modernizacji linii lokalnych,
* Braki kadrowe (maszyniści, dyżurni ruchu),
* Konflikty między przewoźnikami a zarządcą infrastruktury (PLK).

== Transport kolejowy w regionach ==
Niektóre województwa szczególnie inwestują w kolej:

* Mazowieckie – najgęstsza sieć połączeń aglomeracyjnych,
* Śląskie – rozwinięta sieć linii przemysłowych,
* Pomorskie – dobrze funkcjonująca SKM i PKM (Pomorska Kolej Metropolitalna),
* Małopolskie – integracja kolejowo-autobusowa i rozwój połączeń do mniejszych miejscowości.

== Ciekawostki ==
* Najszybsza podróż pociągiem w Polsce to relacja Warszawa – Kraków przez CMK (2:15 h).
* Najdłuższy pociąg towarowy może mieć nawet 750 metrów.
* Lokomotywy ST44, zwane „Gagarinami”, pracują nieprzerwanie od ponad 50 lat.
* Polska posiada ponad 20 zabytkowych parowozowni – np. w Wolsztynie, Skierniewicach, Chabówce.

== Zobacz też ==
* [[Polskie Koleje Państwowe]]
* [[PKP Cargo]]
* [[PKP Intercity]]
* [[PKP Polskie Linie Kolejowe]]
* [[Kolej w Polsce]]
* [[Historia kolei w Polsce]]

== Bibliografia ==
* Urząd Transportu Kolejowego – raporty roczne  
* PKP PLK – dokumenty strategiczne  
* „Rynek Kolejowy” – miesięcznik branżowy  
* Transport Publiczny – portal branżowy  
* Krajowy Program Kolejowy (2021–2027)

== Przypisy ==
<references />