Tekst źródłowy strony SP45

{{Artykuł
| tytuł = SP45
| obraz = SP45_PKP.jpg
| podpis = Lokomotywa SP45 w barwach [[PKP]] na stacji [[Słupsk]]
| dziedzina = Transport
| kategoria = Lokomotywy spalinowe
}}

'''SP45''' – pierwsza polska lokomotywa spalinowa z napędem elektrycznym, produkowana przez [[H. Cegielski – Poznań]] w latach 1965–1976. Przeznaczona do prowadzenia pociągów pasażerskich na liniach niezelektryfikowanych. SP45 była prekursorem bardziej znanej serii [[SU45]], od której różniła się brakiem elektrycznego ogrzewania wagonów.

== Historia ==
W latach 60. XX wieku [[Polskie Koleje Państwowe]] (PKP) rozpoczęły modernizację taboru, dążąc do zastąpienia parowozów nowoczesnymi lokomotywami spalinowymi. W odpowiedzi na to zapotrzebowanie, zakłady [[H. Cegielski – Poznań]] opracowały projekt SP45 – pierwszej polskiej lokomotywy spalinowej z przekładnią elektryczną.

Pierwszy egzemplarz SP45 został zaprezentowany w 1965 roku. Produkcja seryjna ruszyła w 1967 roku i trwała do 1976 roku. Łącznie wyprodukowano 265 egzemplarzy, z których większość trafiła do [[PKP]].

== Oznaczenie ==
Oznaczenie SP45 pochodzi od:
* S – lokomotywa spalinowa
* P – pasażerska
* 45 – numer serii

W 1970 roku rozpoczęto produkcję wersji [[SU45]], wyposażonej w elektryczne ogrzewanie wagonów, co pozwoliło na jej szersze zastosowanie w ruchu pasażerskim zimą. SP45 była wykorzystywana głównie w okresie letnim lub z wagonami ogrzewanymi parowo.

== Charakterystyka techniczna ==
Lokomotywa SP45 posiada następujące parametry:
* Układ osi: Co'Co'
* Masa: 102 t
* Długość: 18,9 m
* Szerokość: 3,0 m
* Wysokość: 4,3 m
* Prędkość maksymalna: 120 km/h
* Moc silnika: 1650 kW
* Silnik: W2112SSF – 12-cylindrowy, wysokoprężny
* Napęd: elektryczny (generator + silniki trakcyjne)
* Hamulce: pneumatyczne, elektropneumatyczne

Lokomotywa była wyposażona w kabinę maszynisty z ogrzewaniem, ale bez klimatyzacji. Brak elektrycznego ogrzewania wagonów był głównym ograniczeniem eksploatacyjnym SP45.

== Eksploatacja ==
SP45 była wykorzystywana przez [[PKP]] do prowadzenia pociągów pasażerskich na liniach niezelektryfikowanych, głównie w regionach takich jak:
* [[Pomorze]]
* [[Lubelszczyzna]]
* [[Podlasie]]
* [[Wielkopolska]]

Lokomotywa była ceniona za niezawodność i prostotę konstrukcji. Po wprowadzeniu serii [[SU45]], SP45 stopniowo traciła na znaczeniu, a część egzemplarzy została przebudowana na SU45 poprzez dodanie agregatu do ogrzewania wagonów.

== Modernizacje ==
W latach 80. i 90. część lokomotyw SP45 przeszła modernizację:
* Wymiana silnika na nowszy typ.
* Poprawa układów elektrycznych.
* Zmiana malowania na barwy [[PKP Intercity]] lub [[PKP Cargo]].

Niektóre egzemplarze zostały przebudowane na SU45, co pozwoliło na ich dalszą eksploatację w ruchu pasażerskim przez cały rok.

== Porównanie z innymi lokomotywami ==
{| class="wikitable"
! Lokomotywa !! Typ napędu !! Prędkość maks. !! Moc silnika !! Lata produkcji
|-
| '''SP45''' || spalinowy || 120 km/h || 1650 kW || 1965–1976
| [[SU45]] || spalinowy || 120 km/h || 1650 kW || 1970–1985
| [[SU46]] || spalinowy || 120 km/h || 1650 kW || 1976–1985
| [[SU160]] || spalinowy || 140 km/h || 2200 kW || od 2013
| [[ST44]] || spalinowy || 100 km/h || 1470 kW || 1965–1980
|}

== Znaczenie ==
SP45 była przełomową konstrukcją w historii polskiej kolei:
* Pierwsza lokomotywa spalinowa z przekładnią elektryczną produkowana w Polsce.
* Zastąpiła parowozy w ruchu pasażerskim na liniach niezelektryfikowanych.
* Stała się podstawą do rozwoju serii [[SU45]] i [[SU46]].
* Umożliwiła modernizację taboru PKP w latach 70.

Do dziś SP45 jest uznawana za symbol transformacji technicznej polskiej kolei.

== Krytyka ==
SP45 była krytykowana za:
* Brak elektrycznego ogrzewania wagonów – ograniczenie eksploatacji zimą.
* Hałas i wibracje – typowe dla konstrukcji z lat 60.
* Niską ergonomię kabiny – brak klimatyzacji, ograniczona izolacja akustyczna.
* Wysoką emisję spalin – niezgodność z nowoczesnymi normami środowiskowymi.

Pomimo tych wad, SP45 była ceniona za trwałość i łatwość obsługi.

== Obecny status ==
Większość lokomotyw SP45 została wycofana z eksploatacji do końca lat 90. Kilka egzemplarzy zachowano jako:
* Lokomotywy muzealne – np. w [[Skansen Taboru Kolejowego w Chabówce]].
* Lokomotywy techniczne – do prac manewrowych.
* Lokomotywy kolekcjonerskie – w rękach miłośników kolei.

SP45 pozostaje ważnym elementem dziedzictwa technicznego polskiej kolei.

== Zobacz też ==
* [[PKP]]
* [[PKP Cargo]]
* [[PKP Intercity]]
* [[SU45]]
* [[SU46]]
* [[SU160]]
* [[Transport kolejowy]]
* [[Lokomotywa spalinowa]]
* [[H. Cegielski – Poznań]]

== Bibliografia ==
* H. Cegielski – Poznań (1976). ''Dokumentacja techniczna lokomotywy SP45''.
* PKP (1990). ''Historia taboru spalinowego w Polsce''.
* Urząd Transportu Kolejowego (2020). ''Raport o stanie technicznym taboru kolejowego''.

[[Kategoria:Lokomotywy spalinowe]]
[[Kategoria:Transport kolejowy]]
[[Kategoria:PKP]]
[[Kategoria:H. Cegielski – Poznań]]